Hakendover in de Romeinse periode.

De Romeinse periode in Brabant duurde zo’n 450 jaar, van circa 57 v.Chr. tot begin 400 n.Chr.

De belangrijkste momenten:

👉🏾 57 v.Chr.: Julius Caesar trekt met zijn legers het gebied binnen dat nu Noord-Brabant heet.

👉🏾 49 v.Chr.: Caesar trekt zich tijdelijk terug vanwege de onherbergzame omstandigheden.

👉🏾 Vanaf ca. 20 v.Chr.: Onder keizer Augustus wordt het gebied opnieuw bezet.

👉🏾 70 n.Chr.: Na zware strijd keert de rust terug en volgt een periode van handel en welvaart.

👉🏾 3e eeuw: Het Romeinse gezag verzwakt door interne conflicten en invallen van Germaanse stammen.

👉🏾 401–402 n.Chr.: Generaal Stilicho trekt de Romeinse troepen definitief terug uit het noorden.

👉🏾 476 n.Chr.: Met de val van het West-Romeinse Rijk verdwijnt ook de Romeinse invloed in Brabant.

Hakendover in de vroege Romeinse periode.

Hoewel er geen archeologische vondsten zijn die rechtstreeks wijzen op een veldslag in of rond Hakendover aan het begin van de Romeinse periode, lag het dorp in een overgangszone tussen de Eburonen en later de Tungri — stammen die vaak in contact én conflict stonden met de Romeinen. De regio maakte daardoor deel uit van het strijdtoneel tijdens Caesars Gallische Oorlogen en werd vrijwel zeker getroffen door confrontaties met de Eburonen en de daaropvolgende Romeinse strafexpedities.

In 54 v.Chr. lokte Ambiorix, leider van de Eburonen, een Romeins legioen in een hinderlaag bij Atuatuca Tungrorum (het latere Tongeren). Omdat dit vlak bij Hakendover ligt, is het aannemelijk dat ook deze omgeving zwaar te lijden had onder Romeinse represailles en militaire operaties. Caesar vermeldt expliciet dat hij de streek systematisch liet plunderen en dorpen liet platbranden.

Toch kende de regio tijdens de bloeitijd van de Romeinse periode ook een relatief rustige en welvarende ontwikkeling, vooral na de stichting van Tongeren als belangrijk Romeins centrum. Oude veldpaden in de streek sloten vermoedelijk aan op de Romeinse heirbanen, zoals de weg van Bavay via Tongeren naar Keulen.

De onderstaande reconstructie schetst hoe een schermutseling in deze omgeving rond 54 v.Chr. eruit kan hebben gezien. Het is geen letterlijk verslag, maar een historisch verantwoorde verbeelding.

Een schermutseling nabij Hakendover, ca. 54 v.Chr.

Een kille herfstochtend hangt over Haspengouw. Dichte mist dempt het licht en kleeft aan het natte gras, terwijl boeren haastig hun schamele bezittingen bijeenrapen. Vanuit de verte zwelt een dreigend geluid aan: het ratelen van harnassen, het ritme van zware marslaarzen. Een Romeins detachement trekt het land door.

Over smalle zandwegen schrijden legionairs, hun schilden glanzend in het bleke ochtendlicht. Voorop dragen standaarddragers de signa, blinkende veldtekens die hun macht onderstrepen. Hun doel zijn de nederzettingen van de Eburonen, verspreid over de glooiende heuvels, maar alles wat in hun pad ligt loopt gevaar.

Plotseling wordt de rust verbroken. Pijlen suizen uit het struikgewas. Uit de bosschages stormen Eburonische krijgers — mannen met lange haren, houten schilden en speren. Ze kennen het terrein, gebruiken greppels en heuvelruggen als dekking. Hun strijdkreten galmen scherp en woest door de mist.

De Romeinse linie wankelt even. Enkele legionairs storten neer, doorboord door pijlen. Maar de centurio grijpt snel in: met een luide kreet beveelt hij de formatie. In één beweging sluiten de soldaten zich aaneen, hun schilden overlappend tot een ondoordringbare muur van hout en brons. Vanuit die muur vliegen er pila — zware werpsperen — met een vernietigende kracht en komen op de aanvallers neer.

De Eburonen trekken zich terug, verdwijnen opnieuw in het bos. Dit is geen open veldslag, maar een korte, felle schermutseling — een kat-en-muisspel van hinderlagen en vergeldingsacties. Voor de boeren van Hakendover betekent dit geen overwinning of nederlaag, maar verwoesting. Velden branden af, schuren worden leeggeroofd, vee weggevoerd.

Wanneer later die dag de rook optrekt boven de glooiende akkers, blijft enkel stilte achter. Voor de dorpelingen geen herinnering aan heldendom, maar aan een dag waarop hun wereld in vlammen opging — één van de vele in de lange, donkere schaduw van Caesars veldtochten

Hakendover op het hoogtepunt van de Romeinse periode.

Hakendover lijkt tijdens de bloei van de Romeinse periode geen fort of stad te zijn geweest, maar een kleine, welvarende weg-nederzetting die profiteerde van:

👉🏾 Haar ligging aan de heerweg Bavai (Bagacum) – Tongeren (Atuatuca) – Keulen (Colonia Claudia Ara Agrippinensium).

👉🏾 De nabijheid van elitegraven (tumuli).

👉🏾 Actieve landbouw en handel, met voorzieningen zoals herbergen, smidsen en een marktplaats.

Een inkijk in het dagelijkse leven van Romeins Hakendover

👉🏾 Woning: Houten vakwerk met lemen wanden en strooien dak; voor de elite vaak stenen funderingen en dakpannen (tegulae).

👉🏾 Verwarming: Open haard of klein haardvuur; bij de rijksten soms een hypocaust, het ingenieuze Romeinse vloerverwarmingssysteem.

👉🏾 Kleding: Mengvorm van Romeinse en Keltische stijlen: tunica’s, wollen mantels, leren sandalen of gesloten schoenen.

👉🏾 Voeding: Brood, pap, groenten, varkens- en rundvlees; wijn en bier; geïmporteerde olijfolie.

👉🏾 Verkeer: Wagens met houten wielen en ijzeren banden, ruiters en lastdieren.

👉🏾 Taal: Tweetalig: Latijn voor bestuur en handel, Gallisch (Keltisch) in de familiekring.

👉🏾 Nederzettingsvorm:

👉🏾 Vicus: Klein dorp of gehucht, vaak met verspreide huizen in vakwerk of hout, met strooien daken.

👉🏾 Economie:

👉🏾 Landbouw (graan, peulvruchten, vee), soms levering aan militaire garnizoenen.

👉🏾 Ambachten zoals smeden en leerbewerking.

👉🏾 Mogelijk ook wijnhandel via import uit Gallië of de Moezelstreek.

👉🏾 Religie: Kleine altaartjes of huisheiligdommen (lararia); soms werden Romeinse en lokale Keltische goden samen vereerd.

Romeinse villa’s nabij Hakendover

Hakendover lag midden in een regio waar villa’s in de Romeinse tijd de economische ruggengraat vormden.

In Haspengouw, het gebied waar Hakendover deel van uitmaakt, zijn talrijke Romeinse villa’s opgegraven. Dit waren grote landbouwbedrijven, meestal in steen gebouwd, die graan, wijn en vee produceerden voor markten in steden zoals Tongeren (Atuatuca Tungrorum).

In Hakendover zelf zijn tot nu toe geen resten van een grote villa rustica gevonden. Gezien de vruchtbare lössgronden en de ligging vlakbij belangrijke Romeinse wegen (Tongeren ↔ Bavay) is het echter zeer waarschijnlijk dat er in of rond Hakendover minstens één kleinere villa of hoeve heeft bestaan.

Noot: De website tienen.be/archeologische-site-mellenberg beschrijft een Romeins villadomein met badhuis langs de Mettenweg in Kumtich, net als Hakendover een deelgemeente van Tienen.
Met een 3D-impressie en een video biedt de site een levendige inkijk in de bouw en werking van een Romeins badhuis dat in Haspengouw werd ontdekt.

Slot

Hakendover droeg in de Romeinse periode de sporen van een wereld in verandering. Van schermutselingen in de tijd van Caesar tot de bloei van landbouw en handel in de eeuwen daarna: het dorp maakte deel uit van een groter verhaal dat zich uitstrekte van Tongeren tot Keulen. Hoewel er slechts fragmenten van dit verleden tastbaar zijn, brengen archeologische vondsten, historische bronnen en verbeeldende reconstructies het Romeinse Hakendover weer tot leven. Ze herinneren ons eraan hoe diep de wortels van dit landschap reiken, en hoe het dagelijks leven van toen de basis vormde voor de regio zoals we die vandaag kennen.

Terug naar de overzichtspagina: Hakendover – Geschiedenis in Galop.

Auteur